ابوالحسن احمد بن محمد امیرک بیهقیبیهقی، ابوالحسن احمد بن محمد عنبری، مشهور به امیرک بیهقی، صاحب برید بلخ در زمان سلطان مسعود غزنوی، رئیس دیوان سلطان مودود و عبدالرشید و دبیر فرخزاد غزنوی است. ۱ - خانداناو از خاندان مشهور عنبریان بیهق برخاست. [۱]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۱۱۹ـ۱۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۲ - فعالیت سیاسیبرای نخستین بار محمدبن حسین بیهقی [۲]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۹۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
[۳]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
ذیل رویدادهای ۴۲۲، هنگامی که امیرک جانشین ابوعبدالله پارسی، صاحب برید بلخ در زمان وزارت خواجه احمدحسن میمندی (متوفی ۴۲۴) گردید، از او نام برده و به‌طور مبهم از خشم خواجه احمد نسبت به امیرک، به دلیل پذیرفتن این منصب، یاد کرده است.
در ۴۲۳، امیرک بیهقی، همراه لشکریان سلطان مسعود (حک: ۴۲۱ـ۴۳۲) برای سرکوب علی تگین، از امیران ایلک خانی در ماوراءالنهر، به بخارا رفت تا اخبارِ جنگ را به اطلاع سلطان برساند. احمدحسن میمندی که کینه امیرک را به دل داشت، با استفاده از دوری وی از بلخ ، از او نزد سلطان بدگویی کرد که به واگذاری منصب او به ابوالقاسم حاتمک انجامید. [۴]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۱۹۳، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
[۵]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۴۵۴، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
با درگذشت حاتمک در ۴۳۰، امیرک به شغل سابقش بازگشت [۶]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۷۴۷، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
اما سال بعد سلجوقیان ، بلخ را محاصره و تسخیر کردند. [۷]
محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، ج۱، ص۸۷۲، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش.
تاریخ بیهقی از سرنوشت امیرک اطلاع بیشتری نمی‌دهد. ظاهراً پس از کشته شدن سلطان مسعود، امیرک به خدمت سلطان مودود (حک: ۴۳۲ـ۴۴۰) درآمد و کوتوال قلعه ترمذ گردید. [۸]
علی بن ناصر حسینی، کتاب اخبار الدّوله السلجوقیه، ج۱، ص۲۷، چاپ محمد اقبال، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
هنگامی که چَغری بیگ (متوفی رجب ۴۵۱ یا صفر ۴۵۲) و فرزندش، اَلپ ارسلان (حک: ۴۵۵ـ ۴۶۵)، قلعه را محاصره کردند، نخست امیرک از تسلیم قلعه خودداری کرد. به نوشته علی بن زید بیهقی ، [۹]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۱۲۰، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
پانزده سال قلعه را از دسترس سلجوقیان در امان داشت، اما ظاهراً این رقم مبالغه آمیز است؛ زیرا امیرک پس از تسلیم قلعه به سلجوقیان، به غزنه رفت و به ریاست دیوان مودود و عبدالرشید (حک: ۴۴۰ـ۴۴۳) رسید و در اواخر دوره فرخزاد [۱۰]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۴۴۳ـ۴۵۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
دبیری او را داشت. [۱۱]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۴۴۳ـ۴۵۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
بنابراین، احتمالاً تا ۴۳۵ قلعه را حفظ کرده و پس از واگذاری قلعه، املاک و منزلش را در بیهق به ابوعلی بن شاذان، وزیر چغری بیگ، بخشیده و خود روانه غزنه شده [۱۲]
علی بن ناصر حسینی، کتاب اخبار الدّوله السلجوقیه، ج۱، ص۲۷، چاپ محمد اقبال، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
و در آن‌جا مدرسه ای بنیان نهاده است. [۱۳]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۴۴۳ـ۴۵۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۳ - درگذشتامیرک بیهقی در زمان فرخزاد از شغل دبیری استعفا کرد و در ۴۴۸ درگذشت. [۱۴]
علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، ج۱، ص۱۲۱، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش.
۴ - فهرست منابع(۱) علی بن زید بیهقی، تاریخ بیهق، چاپ احمد بهمنیار، تهران ۱۳۴۵ ش، چاپ افست تهران ۱۳۶۱ ش. (۲) محمدبن حسین بیهقی، تاریخ بیهقی، چاپ علی اکبر فیاض، مشهد ۱۳۵۶ ش. (۳) علی بن ناصر حسینی، کتاب اخبار الدّوله السلجوقیه، چاپ محمد اقبال، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴. ۵ - پانویس
۶ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیهقی»، شماره۲۵۴۷. |